بی کربنات سدیم

بی کربنات سدیم با نام آیوپاک سدیم هیدروژن کربنات یا جوش شیرین شناخته میشود و فرمول مولکولی آن NaHCO3 میباشد.این ماده که در گرید خوراکی با نام جوش شیرین نیز شناخته می شود کاربرد های مختلفی در صنایع گوناگون دارد. نام های مترادف :كربنات هيدروژن سديم ; جوش شیرین ;سوداي پخته شده ;اسيد كربونيك سدیم، ;نمك مونو سديم ; مونو سديم كربنات ; كربنات اسيد سديم ; Sodium Hydrogen Carbonate;Sodium bicarbonate

بی کربنات سدیم

جوش شیرین یا بی کربنات سدیم یکی از نمک های سدیم در ترکیب با اسید کربنیک است که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده است.بی‌کربنات سدیم درحالت جامد، به شکل گرانول یا پودرهای كریستالی، با رنگ سفید، بی‌بو، دارای خاصیت بازی است و كمی قابل حل است و به مقدار كمی در اتانول حل می‌شود. بی‌کربنات جاذب رطوبت و بوگیر است. در تعریفی دیگر باید بگوییم جوش شیرین یا بی‌کربنات سدیم یکی از نمک‌های سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده است.

بی کربنات سدیم در ساختار خود دارای یک گروه آنیونی –HCO3 و یک عامل کاتیونی +Na است. بی کربنات سدیم در طبیعت به فرم کانی ناکولیت (nahcolite) یافت می شود. مصریان باستان شکل طبیعی نمک قلیایی ترکیبی شامل سدیم کربنات دکا هیدرات و سدیم بی کربنات را استفاده می کردند. این نمک قلیایی را به عنوان صابون شستشو بکار می بردند. در سال 1791 شیمیدان فرانسوی نیکلاس لبانس بی کربنات سدیم را به شکل امروزی تهیه نمود. جان دوییت و آستین چرچ اولین کارخانه سودای آشپزی را از بی کربنات سدیم و دی اکسید کربن احداث کرده اند.

مشخصات فنی

• نام شیمیایی :بی کربنات سدیم  Sodium bicarbonate
• فرمول شیمیایی :NaHCo3
• نقطه ذوب: دردمای 50 درجه سانتیگراد شروع به ازدست دادن دی اكسیدكربن میكند
• نقطه جوش: نمیجوشد بلکه تجزیه میشود
• انحلال پذیری در آب: در دمای معمولی 10.3 گرم از این ماده در 100 گرم آب حل می شود.
• شکل ظاهری : پودر سفید رنگ
• گرید : خوراکی و صنعتی

ویژگیهای بی کربنات سدیم

• ماده شیمیایی متراکم و قابل استفاده در مقادیر کم
• قابل دسترس بودن و منبع یون کربنات برای رسوب کلسیم و کاهش PH
• کاهش دهنده PH ، که باعث باقی مانده PH سیمان در مقدار قابل قبولی می شود
• عموما در دسته مواد شیمیایی بی خطر دسته بندی می شود
• در هوای خشك و حرارت اتاق پایداری معمولی دارد. در هوای مرطوب به آرامی تجزیه شده و دی اكسایدكربن از دست میدهد.
• محیطهای مورد اجتناب : رطوبت، گردو غبار، حرارت بیش از حد . با مونو سدیم فسفات و الیاز های پتاسیم و سدیم به شدت تركیب می شود.
• مواد نا سازگار:  1.اسیدها (مثل اسید هیدروكلریك ،  اسیدسولفوریك )، مونوآمونیوم فسفاتآلیاژ پتاسیم -سدیم  2. فرمالدیید

کاربرد های بی کربنات سدیم

پزشکی

• sodium bicarbonate به دلیل خواص قلیایی و ضد اسیدی که دارد به صورت گسترده توسط پزشکان برای درمان سوزش و اسیدی بودن معده تجویز می گردد
•  در مواردی نیز برای کاهش اسیدیته خون و یا ادرار مورد استفاده قرار می گیرد.
• از بیکربنات سدیم برای کاهش خطرات اسیدوز متابولیک در بیماری شدید کلیوی
• در مشکلات عروقی ناشی از شوک یا دهیدراسیون شدید
• در افراد مبتلا به ایست قلبی و اسیدوز لاکتیک اولیه شدید
• برای درمان اسهال ناشی از دست دادن زیاد این ماده توسط بدن
• در درمان مسمومیت با داروها از جمله باربیتوراتها یا سالیسیلاتها
• به عنوان قلیایی کننده ادرار برای افزایش حلالیت سولفونامیدها و پیشگیری از تشکیل کریستال و آسیب احتمالی کلیوی مصرف می شود.
• بی کربنات سدیم، برای کنترل زیادی پتاسیم خون در موارد اضطراری نیز کاربرد دارد.

 تصفیه آب

•  بی کربنات سدیم عاملی قوی در کنترل pH، قلیاییت و فرآیند های تصفیه می باشد.
• در تصفیه پساب ها نیز این مواد در ترکیب با سایر مواد شیمیایی و نه به تنهایی قادر به ته نشینی بسیاری از آلاینده ها می باشد و این کار را از طریق ایجاد تراکم در ذرات سوسپانسیونی انجام می دهد.

کشاورزی

• بیکربنات سدیم برای تامین شرایط سالم رشد و عدم اجازه برای رشد موارد غیر ضروری و قارچ ها استفاده می شود.
• نگه داری pH خاک در بهترین حالت باعث تولید مواد بهتر و بیشتری خواهد شد.
• این ماده به عنوان قارچ کش با ایجاد اختلال در تعادل یونی در سلولهای قارچ باعث از بین رفتن آنها می شود.
• بزرگ ترین خطر استفاده از این ماده احتمال سوختن برگ ها است و ممکنه انتهای برگ ها زرد یا قهوه ای شود.
• این ماده در ابتدا به عنوان مکمل غذایی برای گاوها به کاربرده شد که باعث تعدیل pH اسیدی روده  میشود.

کاربردهای خانگی

• برای برطرف سازی بو های مختلف، می توان از این ترکیب استفاده نمود.
• برطرف کننده بو ،در ماشین های ظرفشویی، برطرف سازی بوی بد ظروف پلاستیکی، بوی غذاهای مختلف مانند بوی ماهی،و …
• برخلاف خوشبو کننده های هوایی که مورد استفاده قرار می گیرد، جوش شیرین ماده ای طبیعی و بی خطر است که بو ها را از بین نمی برد بلکه آن ها را جذب می نماید.
• از خمیر جوش شیرین بطور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح استفاده می گردد.

صنایع غذایی

• بیشترین استفاده از سدیم بیکربنات در فرآوری انواع بکینگ پودر است.
• این ماده قلیایی می باشد و همانطور که اشاره شده باعث خنثی شدن مواد اسیدی می شود.
• در بعضی از کاربردهای پخت و پز جوش شیرین طعم تلخی که از مواد اسیدی ناشی می شود را کاهش می دهد. با کاهش میزان اسید در محصول نهایی طعم نهایی بهبود می یابد.
• در بسیاری از موارد پخت و پز به کار برده می شود. هنگامی که با سایر مواد در خمیر مخلوط می شود واکنش شیمیایی تحت دمای بالا رخ می دهد. حباب های دی اکسید کربن که در حجیم بودن کیک ها تاثیر دارند تولید می شوند.

 لوازم بهداشتی

•  خاصیت سایندگی این ماده مانند یک تمیز کننده مکانیکی عمل کرده و باعث حذف پلاک ها از روی دندان ها می شود و به سفید شدن دندان ها کمک می کند.
• استفاده از خمیر دندان های حاوی جوش شیرین باعث تنظیم pH دهان می شود و از بروز عفونت جلوگیری می کند.
• جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است
• مهم‌ترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است.
• این ماده با عوامل تولید بو واکنش داده و نمک های بدون بو را تولید می کند. ترکیب فوق همچنین رطوبت (عرق بدن ) را جذب می کند. به همین علت است که این ماده به عنوان دئودورانت طبیعی شناخته می شود.

فروشگاه پیکاتک | فروشگاه تخصصی روتامتر در ایران | جهت مشاوره و خرید تلفنی با شماره : 87700142-021 تماس بگیرید

کاربرد های صنعتی

• به عنوان کاربردهای صنعتی ، بافر های NaHCO3 در فرآیند های مختلف باعث خنثی سازی PH شده و منبعی از CO2 به حساب می آیند و همچنین نقش کاتالیست را بازی می کنند.
• این ماده باز بسیار ضعیفی است که در آب قابل حل است و به یون های سدیم(Na) و بی کربنات(HCO3) در آب تبدیل می شود.
• در خاموش کننده های آتش برای آرام تر کردن شعله ها از این ماده استفاده می شود.
• مواد شیمیایی اطفا حریق خشک حاوی گرید خوبی از این ماده می باشند.
• این ماده در دمای بالا تجزیه می شود و باعث تولید CO2 خواهد شد. از طرفی کربن دی اکسید تولید شده اکسیژن مورد نیاز آتش برای تشدید شعله را کاهش می دهد.
• در تیمار های قلیایی برای حذف همی سلولز و لیگنین از محلول های پلیمری طبیعی نیز از این ماده استفاده می شود.
• این ماده نقش اساسی در تصفیه و فیلتراسیون گازهای خروجی از دودکش بازی می کند. اسکرابر های گاز خشک از NaHCO3 برای واکنش با آلاینده های اسیدی و گوگردی استفاده می کنند در نتیجه این ماده یکی از کار آمد ترین جاذب های گاز دودکش کارخانه ها می باشد.

کاربردهای دیگر

• از محصول فوق در فرآیند بلاستینگ سود برای از بین بردن خوردگی استفاده می شود
• ورزشکاران رشته هایی که مبتنی بر سرعت هستند از این ماده به عنوان مکمل غذایی برای کنترل لاکتیک استفاده می کنند.
• درصنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه
• به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی اکسید کربن آزاد می‌کند بنابراین در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک به عنوان فوم ساز استفاده می‌شود.
• جوش شیرین بعنوان کاتالیزور و تصفیه کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده استفاده می شود.
• همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده می‌شود

تولید بی کربنات سدیم

این محصول بیشتر به وسیله فرایندی بین کلرید سدیم ، آمونیاک و کربن دی اکسید و آب تهیه میشود که این فرایند به اسم فرایند سلوی(solvy process) میباشد، که در این واکنش سدیم بی کربنات به صورت رسوب بدست می آید و پس از خشک کرد و حرارت دادن به کربنات سدیم تشکیل میشود. همچنین می توان با عبور دادن گاز از داخل محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم ، بی کربنات سدیم را به شکل رسوب ته نشین شده به دست آورد.      

نکات ایمنی بی کربنات سدیم

اشتعال

• غیر قابل اشتعال است

انفجار

• قابلیت انفجار ندارد

تماس با چشم

•  گرد و غبار این ماده سبب تحریک می شود. ریزش اشک ، سوزش چشم و درد مختصر و زودگذر ممکن است رخ دهد.
• در صورت داشتن لنز چشمی آن را در آورده و سریعا چشم ها را با آب ولرم به مدت 10 دقیقه شستشو دهید تا آلودگی برطرف شود. به مصدوم اجازه ندهید چشم هایش را بمالد و به پزشک مراجعه کنید.
• نحوه محافطت،از عینک لبه دار و مقاوم در برابر مواد شیمیایی استفاده کنید

تماس با پوست

• این ماده محرک پوست انسانها نمی باشد. در یک مطالعه نشان داده شد که این ماده محرک پوست های صدمه دیده است
• کفش و لباس ناحیه آلوده را خارج نمایید. ناحیه آلوده را با آب ولرم بشوئید. به پزشک مراجعه شود.
• از دستکش ، عینک ایمنی ، لباس کار مناسب و کفش ایمنی استفاده کنید.

تنفس

• گرد و غبار این ماده به مقدار زیاد در هوا ، سبب سرفه و تحریک دستگاه تنفسی می شود
• فرد مصدوم را به هوای آزاد ببرید در صورت تنگی نفس به او اکسیژن دهید و به پزشک مراجعه کنید
• نحوه محافطت، محیط کار حتما مجهز به سیستم تهویه باشد تا ذرات ریز داخل سیستم تنفسی نشود. در محیط دارای گرد و غبار از ماسک بینی استفاده شود.

بسته‌بندی و نگهداری بی کربنات سدیم

در کیسه ها و ظروف مناسب با برچسب مخصوص در انبار مجهز به سیستم تهویه نگهداری شود. از تماس این ماده با آب و آسیب به ظروف این مواد جلوگیری شود. در زمانیکه از این مواد استفاده نمی شود درب ظروف بسته نگه داشته شود.    

لینک های مرتبط :

کربنات نیکل