کربنات سدیم ، نمک دی سدیم اسید کربنیک است. یک ماده غیر آلی است که به عنوان باز با قدرت متوسط استفاده می شود.کربنات سدیم، یکی از مهمترین مواد شیمیایی صنعتی بوده که به طور وسیعی در تولید دیگر محصولات قلیایی، نمک های سدیم و … به کار می رود. نام های مترادف :سدیم کربنات ; سودا اش ; کربنات دو سود;سودا ;سودا مونو هیدرات;مونو هیدرات ; پنتا هیدرات; کریستال سودا ; soda crystals ; Sodium Carbonate ; soda ash
کربنات سدیم
این ماده ماده‌ای شیمیایی، جامد، کریستال، پودری، بى بو و جاذب رطوبت است. کربنات سدیم به عنوان ترکیب غیرآلى سدیم، نمک سدیم، ترکیب غیرآلى کربن، نمک غیرآلى اسیدکربن و کربنات غیرآلى شناخته میشود. در سال ۱۷۹۱ شیمیدان فرانسوی نیکلاس لبانس سدیم کربنات را به شکل امروزی تهیه کرد. تا اواسط قرن ۱۹ این ماده شیمیایی عمدتاً از خاکستر گیاهان استخراج می‌گردید؛ به همین دلیل نام سوداُش (soda ash) بر آن نهاده شده است.سودا اش نام متداول کربنات سدیم بدون آب است که به طور صنعتی کاربرد دارد. سدیم کربنات یا سودا اش، در واقع نمک سدیم اسید کربنیک است که در حالت عادی به صورت جامد سفید رنگ می باشد. سدیم کربنات در مقیاس صنعتی از طریق فرایند سولوی و با استفاده از آمونیاک، سنگ آهک و نمک تولید میشود. یکی از مهمترین کاربردهای سدیم کربنات استفاده از آن در صنعت تولید شیشه است. هنگامی که در آب حل می شود، تشکیل اسید کربونیک و سدیم هیدروکسید می دهد. این ترکیب شیمیایی مصارف گوناگونی دارد که می توان از جمله آن ها به تنظیم کنندگی PH، تولید شیشه، صابون ها، کاغذ، پاک کننده ها و دیگر مواد پاک کننده و شوینده اشاره کرد.
مشخصات فنی کربنات سدیم
- نام شیمیایی :کربنات سدیم Sodium Carbonate
- فرمول شیمیایی : Na2CO3
- نقطه ذوب:856 درجه سانتی گراد
- نقطه جوش: در اثر حرارت نمی جوشد نمي جوشد بلكه تجزیه میشود و گاز کربن دی اکسید آزاد می کند
- انحلال پذیری در آب: در آب محلول است
- حلالیت در الکل: نامحول است
- شکل ظاهری :جامد کریستالی پودری ، سفید رنگ بدون بو
- گرید : صنعتی و آزمایشگاهی
- انواع :کربنات سدیم سبک و سنگین
صنایع غذایی
- در صنایع غذایی از سدیم کربنات به عنوان تنظیم کننده pH و نگهدارنده استفاده می شود.
- در صنایع غذایی از کربنات سدیم بعنوان ماده افزودنی (E500) بعنوان تنظیم کننده میزان ترشی و پایدار کننده استفاده میشود.
- همچنین عامل جایگزین برای قلیایی کردن به خصوص در چوب شور به جای NaOH به کار می رود.
- از کاربردهای دیگر آن تهیه سریع تر ماکارونی میباشد.
- سودا اش در تولید بستنی چوبی نیز بکار میرود.
- احساس خنکی زمانی که بستنی با بزاق دهان خیس میشود، به دلیل واکنش گرماگیر بین این ماده و اسید ضعیف است که منجر به تولید کربن دی اکسید می شود.
- به‌عنوان یک جایگزین برای سدیم هیدروکسید و برای قلیایی کردن به‌خصوص در چوب شور( نان نمکی) به‌کار میرود.
- در بسته بندی مواد غذایی از این ماده استفاده میشود
مواد شیمیایی
- از این ماده در تولید برخی مواد شیمیایی از جمله سدیم بی کربنات (سدیم هیدروژن کربنات)، سدیم سیلیکات، سدیم تری پلی فسفات، سدیم دی کرومات، سدیم آلومینات، سدیم سیانید و … استفاده می شود.
مصارف خانگی
- از مصارف خانگی آن می توان بعنوان نرم کننده آب در شست و شوی لباس ها اشاره کرد .زیرا سودا اش با یون های منیزیم و کلسیم موجود در اب سخت مقابله میکنند تا مانع از تشکیل پیوند شوند.
- کارایی دیگر سدیم بی کربنات در مصارف خانگی استفاده از آن بعنوان عامل ضد رسوب در کتری های آب جوش و ماشین های بخار دیده میشود.
تولید کاغذ
- به عنوان عامل تنظیم کننده اسیدیته و همچنین به منظور رنگ زدایی از کاغذ باطله مورد استفاده قرار می گیرد.
صنایع الکترولیز
- به عنوان یک الکترولیت باعث افزایش سرعت تجزیه آب می شود.
تولید صابون و شوینده ها
- در تولید صابون و شوینده ها (دترجنت ها) به عنوان عامل آلکالی (قلیایی) استفاده می گردد.
- در بخش شوینده‌ها به نام علف شوره (اشنان) دیده میشود و به طور مؤثری لکه‌های روغن، گریس، و الکل را از بین می‌برد.
- نرم کردن آب ،در فرآیند تبادل یونی موجب حذف یون های کلسیم و منیزیم از آب شده و موجب کاهش سختی آب می گردد. لذا در مصارف گوناگون موجب کاهش مصرف شوینده می شود.
- بدون استفاده از این ماده ، شوینده اضافی برای مرطوب نمودن یون های کلسیم و منیزیم نیاز می شود
خمیر دندان
- در ساخت خمیر دندان این ماده به عنوان عامل افزایش دهنده pH دهان و عامل کف ساز به کار می رود.
آزمایشگاه های شیمی
- در ازمایشگاه های شیمی این ماده به دلیل پایدار بودن و سهولت در اندازگیری دقیق به عنوان عامل اصلی تیتراسیون اسید و باز شناخته میشود.
کاربردهای دیگر کربنات سدیم
- خنثی سازی اسید در استخرهای شنا نیز مورد استفاده قرار میگیرد
- به عنوان عامل ضد رسوبی از جمله رسوب‌های موجود ماشین‌های بخار مؤثر است.
- در تصفیه روغن های گیاهی به عنوان عامل جداکننده اسیدهای چرب آزاد عمل می کند.
- در کارگاه های آجر پزی بعنوان عاملی برای خمیرکننده استفاده می شود تا حجم اب مورد نیاز برای قالب گیری کاهش پیدا کند.
- صنایع پتروشیمی و تصفیه نفت خام، به عنوان خنثی کننده در فرآیندهای پتروشیمی کاربرد دارد.
- با توجه به نگرانی های محیط زیست ، افزایش تقاضای کربنات سدیم در حذف دی اکسید گوگرد و اسید هیدروکلریدریک از گازها افزایش می یابد
- تولید ظروف ، عایق فایبر گلاس یا شیشه های مسطح برای خانه ها و ساختمانهای تجاری و تولید آیینه و صنایع خودروسازی استفاده دارد
- این ماده درجه حرارت ذوب را نیز کاهش می دهد .
- از بین بردن کپک و کپک زدایی چوب.
- این ماده با یون‌های منیزیم و کلسیم موجود در آب سخت مقابله می‌کند.
- از این ماده بعنوان یک افزودنی رایج در مخازن شهری جهت خنثی سازی اثر اسیدی و کلر و افزایش pH استفاده میشود
تولید کربنات سدیم
انجام واکنش مربوط به تولید سدیم کربنات، بوسیله عبور محلول غلیظ آب نمک از درون دو برج متوالی می باشد که در برج اول حباب هاي آمونیاك از پائین برج بالا آمده و توسط محلول آب نمک جذب و حل می شود. در برج دوم با تزریق گاز دي اکسید کربن، حباب هاي این گاز از محلول آب نمک آمونیاکی عبور کرده و جوش شیرین حاصل می شود. محلول حاصل از این فرآیند شامل جوش شیرین و محلول کلرید آمونیوم می باشد. جوش شیرین حاصل از فرآیند اول، به روش تجزیه حراتی در دماي حدود 200 درجه سانتیگراد، با از دست دادن دي اکسید کربن و آب، به سدیم کربنات تبدیل می شود.
نکات ایمنی کربنات سدیم
اشتعال
- این ماده نمیسوزد
- در صورت بروز آتش سوزی و یا افزایش دما به بیش از ۴۰۰°c این ماده تجزیه شده و گاز کربنیک آزاد می کند.
- در حریقهای کوچک از پودر، گاز کربنیک ، فوم و اسپری آب استفاده کنید.
- در حریق های بزرگ از اسپری آب و یا فوم جهت اطفاء حریق استفاده شود.
- در هنگام آتش سوزی امکان آزاد شدن گازهای سمی وجود دارد لذا از دستگاههای تنفسی مناسب استفاده نمائید .
انفجار
- قابلیت انفجار ندارد
تماس با چشم
- قلیا یا سودا اش باعث سوزش ، آبریزش و قرمز شدن چشم ها و تورم پلک ها می شود.
- مدت 15 دقیقه شستشو دهید تا آلودگی برطرف شود. به پزشک مراجعه شود.
- نحوه محافطت،از عینک های محافظ در برابر مواد شیمیایی استفاده شود.
بلع و گوارش
- موجب سوزش و حتی سوختگی در دهان ، گلو و معده می شود. بلعیدن مقدار زیادی از این ماده موجب استفراغ و اسهال می شود.
- در صورت بلعیدن در شرایطی که بیمار هوشیار باشد به او یک الی ۲ لیوان آب بخورانید. به شخص آسیب دیده در حالت بیهوشی نبایستی از راه دهان چیزی خورانده شود مصدوم را وادار به استفراغ نکنید و به سرعت او را به مرکز پزشکی انتقال دهید
تماس با پوست
- این ماده موجب سوزش ، قرمز شدن و حتی تورم پوست می شود. در صورت وجود رطوبت و یا عرق کردن موجب ایجاد جوش می شود . همچنین موجب خشکی و ترک پوست می شود.
- کفش و لباس ناحیه آلوده را خارج نمایید. ناحیه آلوده را با آب ولرم بشوئید و کاملا خشک کنید. در صورتیکه شخص احساس درد و ناراحتی داشته باشد به پزشک مراجعه شود.
- از دستکش ، عینک ایمنی ، لباس کار مناسب و کفش ایمنی استفاده کنید.
تنفس
- موجب تحریک و سوزش غشاهای مخاطی می شود
- فرد مصدوم را به هوای آزاد ببرید. چنانچه به سختی نفس می کشد به او اکسیژن برسانید. اگر قادر به نفس کشیدن نیست به او تنفس مصنوعی بدهید. به پزشک مراجعه کنید.
- نحوه محافطت، محیط کار حتما مجهز به سیستم تهویه باشد تا ذرات ریز داخل سیستم تنفسی نشود. در محیط دارای گرد و غبار از ماسک بینی استفاده شود.
بسته‌بندی و نگهداری کربنات سدیم
درمحل های خشک ودارای تهویه جهت انبارش استفاده شود. از آسیب رساندن به کیسه های محتوی محصول خودداری و از تماس این ماده با آب و رطوبت اجتناب نمایید. محل نگه داری این ماده به دور از مخازن اسید باشد.
لینک های مرتبط :
