شیر یکطرفه چیست؟

 شیر یکطرفه و یا چک ولو یا همان شیر غیر قابل برگشت شیر هایی طلقی می شوند که از شیری که دارای دو درگاه می باشد و اثر اختلاف فشار بین دو طرف آن، اجازه حرکت مایع  و گاز در جهت مخالف را نمی دهد.
 به عبارت دیگر، همان‌طور که از نام شیر یکطرفه پیداست، سیال فقط از یک طرف آن می‌تواند وارد شود و زمانی که در یک مسیر جریان قرار می‌گیرد جریان سیال از طریق مخالف آن غیرممکن می باشد. از این شیر یک‌طرفه در خطوط انتقال سیال که ممکن است برگشتن سیال برای سیستم مضر باشد و یا برای حرکت سیال که بر خلاف جاذبه باشد، به‌ منظور کنترل عدم بازگشت سیال به‌ کار برده می شود.   روی این شیرهای یک ¬طرفه جهت جریان با یک فلش مشخص می¬‌شود که هنگام نصب باید به جهت جریان دقت شود؛ زیرا اگر شیر در جهت اشتباه نصب شود ممکن است خسارات جدی به سیستم وارد آورد.
شیر یکطرفه، با فشار سیال عمل می‌کند و لازم به ذکر است که وسیله کنترلی خارجی در آن ها وجود ندارد.  مزیت اصلی این نوع شیر ها این است که تا زمانی که فشار سیال به حد لازم نرسد شیر عمل نمی ¬کند. 
همچنین شیر یک¬طرفه تنها شیری است که نیاز به اپراتور ندارد و به تنهایی با فشار سیال عمل می کند، به همین جهت به آن شیر خودکار نیز گفته می‌شود. 
محل قرارگیری شیر یک¬طرفه در سیستم هایی که پمپ در آن به کار رفته ، بعد از پمپ است. 
زیرا بازگشت جریان به داخل پمپ عملکرد پمپ را مختل می ¬کند، به همین دلیل است که به این نوع شیر، شیر یکرفه پمپ هم می گویند.  هم¬چنین یکی دیگر از موارد استفاده از این شیر های یکطرفه در محل ورودی آب ساختمان می باشد تا در صورت قطع آب، آب موجود در لوله ¬های ساختمان به لوله اصلی برنگردد. 
علاوه براین، یکی دیگر از کاربرد های  شیر یک¬طرفه در ورودی آب¬¬گرمکن و به جهت خالی شدن آب آن در شرایط خاصی مانند شکستگی لوله و غیره می باشد. 

کاربرد شیر یکطرفه

شیر یکطرفه دارای کاربردهای مختلفی  در صنایع نفت و گاز و سایر صنایع شامل صنایع ساختمانی، صنایع غذایی و دارویی و ...  می باشد.
علاوه بر این، در هر سیستم انتقال سیالی که بازگشت جریان، اثرات زیان باری داشته باشد و یا در سیستم مجاز نباشد، از شیر یکطرفه استفاده می شود.

•    سیستم های انتقال هوا
•    صنایع نیروگاهی
•    تاسیسات ساختمانی
•    کشاورزی
•    کاربرد های صنعتی
•    تصفیه خانه آب
•    موتورخانه

تفاوت شیر خودکار، شیر یکطرفه با چک ولو

چک ولو در حقیقیت همان شیر یکطرفه است که با داشتن عملکرد اتوماتیک (که مانع از برگشت سیال در لوله می گردد)، شیر خودکار نیز به آن می گویند، به همین دلیل این عناوین به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند و عملا تفاوت عملکردی با یکدیگر ندارند.
 علاوه بر این برخی نام¬‌گذاری¬‌ها از قبیل شیر یکطرفه فاضلاب، شیر یکطرفه پمپ آب، شیر یکطرفه هوا و آب که  به صورت محاوره‌¬ای مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع شیر یک طرفه

•    شیر یک طرفه سوپاپی
•    شیر یک طرفه دریچه ای یا لولایی
•    شیر یک طرفه ویفری

شیر یک طرفه ویفری

ساختار کلی شیر یک طرفه دریچه ای ویفری (Swing type wafer Check Valve) یا شیر یک طرفه دریچه صفحه ای مانند شیر یکطرفه دریچه ای استاندارد است و تنها تفاوت آن در نوع بدنه و طریقه اتصال آن می باشد.
 بدنه این شیر ها یعنی شیر ویفری طول کمتری نسبت به شیر دریچه ای دارند، به همین دلیل نصب و اتصال آن در خط لوله توسط بین فلنجی  انجام می گردد و بر خلاف شیر دریچه ای که از طریق پیچ و مهره اتصال صورت می گیرد.
 در سیستم های تاسیسات به دلیل عدم وجود فضای کافی از شیر یکطرفه ویفری لولایی استفاده می شود. 
یکی از مهم ترین مزیت های  شیر یکطرفه لولایی ویفری می توان به وزن پایین، ابعاد کم، آب بند کردن در طرح سیت فلز به فلز و همچنین تعمیر و نگهداری آسان بخاطر قطعات کم می توان نام برد.

شیر یک طرفه دریچه ای یا لولایی

در شیر یک طرفه لولایی یا دریچه ای (Swing Check Valve)،  دیسک با پین به صورت عمودی به بدنه متصل می شود.
 با فشاری که به سیال وارد می گردد دیسک تا 180 درجه  در جهت ورودی بالا می رود و سیال را عبور می دهد، در نتیجه با افت فشار سیال و تغییر مسیر برگشت سیال، دیسک پایین آمده و مانع از برگشتن سیال می گردد. 
می توان این شیر ها را هم به صورت افقی و هم عمودی استفاده نمود.
 توصیه می شود در خطوطی که سیال دارای آشفتگی می باشد و ممکن است با ضربه های ایجاد شده به دیسک و متعلقات شیر آسیب وارد شود، از این نوع شیر استفاده می کنند.

انواع شیر یک طرفه از لحاظ نحوه عملکرد

•    شیر دیسک بالا رونده
•    شیر دریچه یا دیسک لولایی
•    شیر دیسک محوری یا ویفری
•    شیر یکطرفه توپی
•    شیر یک طرفه دیسکی
•    شیر دیسک مایل (شیر یکطرفه با دیسک کج)
•    شیر یک طرفه دابل دیسک
•    شیر یکطرفه فنر دار استیل
•    شیر یک طرفه وزنه ای
•    شیر یک طرفه فشار قوی
•    شیر یکطرفه Non Slam
•    شیر یکطرفه برنجی
•    شیر یکطرفه فورج

مزایای شیر یک طرفه

•    قابل استفاده بصورت عمودی برای انواع سیال
•    عدم نیاز به اپراتور
•    گستره کاربرد و قابلیت کار در فشار کم
•    امکان تعمیر در خط
•    رسوب پذیری کم
•    کم هزینه و مقرون به صرفه
•    مقاومت در برابر خورندگی
•    عدم ایجاد صدا در هنگام باز و بسته شدن
•    دارای آببندی مناسب

تاریخچه پیدایش شیر یکطرفه

در سال 1907 فردی به نام فرانک کاتر برای رفع برگشت میعان در لوله، شیر یکطرفه با ساختاری بسیار ساده ساخت که آن را تسلا نامید و در سال 1920 حق اختراع آن را به سبب استقبال بی‌نظیر به نام خود ثبت نمود.